Παναγία Δροσιανή, Νάξος.

πηγή

Βρίσκεται στην ενδοχώρα της Νάξου, νότια του χωριού Μονή και δίπλα από το κοινοτικό κοιμητήριο, που είναι από τα αρχαιότερα των Βαλκανίων (4ος ή 6ος αιώνας).

 

Πανοραμική άποψη του Ναού
πηγή

Στην περίοδο της Φραγκοκρατίας το μοναστήρι και ο πέριξ αυτού χώρος αποτελούσε ιδιαίτερο τιμάριο του οίκου Μπελόνια. 

Μετά την κατάληψη της Νάξου από τους Τούρκους ο τελευταίος Φράγκος Δούκας της Νάξου και Αιγαίου Πελάγους Ιωάννης Δ΄ Κρίσπης με έγγραφο που εξέδωσε το 1555 εκχώρησε το μοναστήρι στην ελληνική ορθόδοξη εκκλησία.

Είναι από τα παλαιότερα πρωτοχριστιανικά μνημεία στον ελληνικό χώρο, το μεγαλύτερο μέρος του ήτανε θαμμένο και μόλις κατά τη δεκαετία του 1970 έγιναν ανασκαφές από την αρχαιολογική υπηρεσία και αποκαλύφθηκε.

Μέχρι τότε, το μόνο μέρος που ήτανε ορατό από το μοναστήρι, ήτανε η κυρίως εκκλησία που ήταν και η πλέον πρόσφατη που στην ουσία είναι ένα σύμπλεγμα συνολικά από τέσσερις εκκλησίες. 

Η ΝΔ όψη του ναού
Αρχείο ΙΑΑ - © Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών

Σχετικά με την ονομασία της Μονής, κατά μια εκδοχή, η εικόνα της Παναγίας ίδρωνε και ιδρώνει ακόμα σε περίπτωση ανάγκης του χωριού και έτσι πήρε την ονομασία της, «η Παναγιά η Δροσιανή», γιατί με τα θαύματά της δρόσιζε και παρηγορούσε και δροσίζει και παρηγορεί όσους ζητούσαν και ζητούν τη βοήθειά της.

Άλλη παράδοση αναφέρει πως πήρε την ονομασία αυτή, επειδή το κτήμα μέσα στο οποίο βρίσκεται το μοναστήρι ονομάζεται Δροσιά. 

Σύμφωνα με κάποια άλλη διήγηση, κάποτε, στο νησί, υπήρξε περίοδος μεγάλης ανομβρίας, μαζεύτηκαν τότε όλοι οι γεωργοί της περιοχής και αποφάσισαν μαζί με τους ιερείς από τα γύρω χωριά, να πάρουν τις εικόνες των ναών και να τις λιτανεύσουν, προπορευόμενης της εικόνας της Παναγίας απ’ τη Μονή. 

Πανοραμική άποψη του Ναού
πηγή

Όταν έφτασαν στο λιμάνι και έκαναν δεήσεις, τότε η συγκεκριμένη εικόνα άρχισε να ιδρώνει και τη στιγμή όπου την ακούμπησαν στη θάλασσα, με την ευλογία της έγινε το θαύμα. 

Ο ουρανός συννέφιασε και πριν ακόμα οι λιτανεύοντες επιστρέψουν στο χωριό, έπιασε δυνατή βροχή, έτσι δόξασαν την Υπεραγία Θεοτόκο και της απέδωσαν την ονομασία Δροσιανή.

Άλλοι πάλι ισχυρίζονται πως η επωνυμία οφείλεται στην τοποθεσία όπου είναι χτισμένο το μοναστήρι που είναι κατάφυτη από δέντρα και κατά συνέπεια δροσερή, αλλά και στην ιδιότητα της Θεοτόκου να «ρίχνει δροσιά» στις ψυχές των ανθρώπων που δέονται σε Αυτήν, να παρηγορεί και να γλυκαίνει τον πόνο τους.

Άποψη του Ναού

Άποψη του Ναού

Γενική άποψη του ιερού του ναού
Αρχείο ΙΑΑ - © Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών

Η παράδοση επίσης αναφέρει ότι κάποιος βοσκός  του χωριού όπου έβοσκε τα πρόβατά του απέναντι από εκείνη την περιοχή όπου σήμερα είναι το μοναστήρι, έβλεπε, πως μέσα στα βάτα έλαμπε τα βράδια ένα φως και κάποια φορά αποφάσισε να πάει ως εκεί, όπου αντίκρισε μια εικόνα της Παναγίας.

Το γεγονός μαθεύτηκε σε όλες τις γύρω περιοχές και οι περίοικοι σκέφτηκαν να χτίσουν μιαν εκκλησιά κάπου στο μέσο των γύρω χωριών για να φτάνουν ως εκεί όλοι οι πιστοί.

Η εικόνα όμως, όταν τη μετακίνησαν έφυγε και επέστρεψε πάλι στο ίδιο σημείο όπου και βρέθηκε, κατ’ αυτόν τον τρόπο χτίστηκε εκεί το μοναστήρι και από αυτό πήρε και το χωριό την ονομασία, Μονή.

Άποψη της βόρειας κόγχης του ναού
Αρχείο ΙΑΑ - © Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών

Ο αρχικός ναός χρονολογείται τον 6ο αιώνα, είναι μονόχωρος τρίκογχος με τρούλο, κτισμένος κατά τον αιγαιοπελαγίτικο τρόπο, με ακατέργαστους πλακοειδείς λίθους και καλυμμένος με πλάκες ενώ η αψίδα του ιερού διατρυπάται από δίδυμο τοξωτό παράθυρο.

Ο κεντρικός τρούλος  υψώνεται επάνω σε τύμπανο με γωνιώδη βάση και διατρυπάται από δύο μονόλοβα τοξωτά παράθυρα. 

Η καμαροσκεπής προσθήκη, προς δυσμάς του αρχικού ναού, είναι σίγουρα νεότερη και υποβαστάζεται από τρία σφενδόνια. 

Στη δυτική και νότια πλευρά της ανοίγονται θύρες, πάνω από τις οποίες διαμορφώνονται ένα μονόλοβο και ένα τρίλοβο αντίστοιχα κωδωνοστάσιο ενώ στο βόρειο τοίχο της προσθήκης είναι προσκολλημένα τρία, μεταγενέστερα,, μονόχωρα παρεκκλήσια με ισάριθμες θύρες, που ανοίγονται στον ίδιο τοίχο. 

Η εικόνα του Χριστού ένθρονου,
στο θρόνο της βόρειας κόγχης
Αρχείο ΙΑΑ - © Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών

Τα δύο ακραία στεγάζονται, όπως ο αρχικός ναός, με τρούλους, που υψώνονται επίσης σε γωνιώδεις βάσεις και είναι και αυτά τρίκογχα ενώ στην αψίδα του ανατολικού παρεκκλησίου σώζονται ίχνη τοιχογραφιών βυζαντινής εποχής και στη βάση της υπολείμματα επισκοπικού θρόνου. 

Το παρεκκλήσιο αυτό, σύμφωνα με τις σχετικές έρευνες, βρέθηκε ότι χρησιμοποιείτο ως οστεοφυλάκιο ενώ το μεσαίο παρεκκλήσιο χτίστηκε επάνω στον υπάρχοντα βράχο και στεγάζεται με χαμηλό κωνικό τυφλό τρούλο.

Κάτω από τα μεταγενέστερα στρώματα τοιχογραφιών και ασβεστωμάτων, οι εργασίες των Εφορειών Βυζαντινών Αρχαιοτήτων αποκάλυψαν, στον τρούλο, στην κόγχη της κεντρικής αψίδας του ιερού και στη βόρεια κόγχη του αρχικού ναού, τις αρχικές τοιχογραφίες του μνημείου, που χρονολογούνται στο πρώτο μισό του 7ου αιώνα οι οποίες έχουν διεξοδικά μελετηθεί από τον καθηγητή Nικόλαο B. Δρανδάκη. 

Άποψη των τοιχογραφιών
πηγή

Άποψη των τοιχογραφιών
πηγή

Η μοναδική διπλή παράσταση του Χριστού στον τρούλο,
ως νέου με λίγα γένια και ως ώριμου άνδρα με γενειάδα
πηγή

Το 1970 βρέθηκε η παλαιότερη χρονολόγηση τοιχογραφίας του Χριστού στα Βαλκάνια, οπότε ο συγκεκριμένος ναός είναι ο βυζαντινός ναός με την παλαιότερη χρονολογημένη τοιχογραφία του Χριστού στα Βαλκάνια.

Η σχετική ανακοίνωση του 1970 λέει: «Καλλιτεχνικόν εύρημα εξόχου αρχαιολογικής Αξίας ανεκαλύφθη εις την Νάξον. Η βυζαντινή τοιχογραφία της Παναγίας της Δροσιανής είναι η αρχαιοτέρα των Βαλκανίων.

Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, κ. Ν. Δρανδάκης, δια τηλεγραφημάτων του προς τον υφυπουργόν προεδρίας της κυβερνήσεως και τον γενικό επιθεωρητήν αρχαιοτήτων, ανήγγειλεν εξόχου καλλιτεχνικής και αρχαιολογικής σπουδαιότητος ανακάλυψιν του, γενομένην κατά τας υπό την εποπτείαν του εκτελουμένας εργασίας καθαρισμού και συντηρήσεως του γνωστού Βυζαντινού ναού της Θεοτόκου Δροσιανή Νάξου.

Άποψη των τοιχογραφιών
πηγή

Άποψη των τοιχογραφιών
πηγή

Άποψη των τοιχογραφιών στο ιερό Βήμα του Ναού
πηγή

Συγκεκριμένως, ο κ. Δρανδάκης αναφέρει, ότι κατόπιν της αφαιρέσεως αλλεπάλληλων στρωμάτων μεταγενεστέρων τοιχογραφιών και επιχρισμάτων, εκ της εσωτερικής επιφανείας του τρούλλου του ναού, απεκαλύφθη, ότι ολόκληρος ούτος καλύπτεται προτομή του Ιησού Χριστού, φέροντος γενειάδα μεν εις το ένα εξ’ αυτών, ιούλους δε – ήτοι, το πρώτον φυόμενον τρίχωμα του ανδρικού γενείου – εις το έτερον.

Η σπουδαιότης της ανακαλύψεως έγκειται εις το γεγονός, ότι διατηρείται, πλήρως, επιγραφή, αναφερομένη εις τον χορηγόν της τοιχογραφήσεως του ναού και δια της οποίας το στρώμα τούτο των ζωγραφιών χρονολογείται εις το 590 – 591. 

Πρόκειται επομένως περί της παλαιοτάτης, μέχρι σήμερον, χρονολογημένης εκκλησιαστικής τοιχογραφίας εις ολόκληρον τον χώρον των Βαλκανίων.»

 

Η Δέηση 
Πηγή: Αχειμάστου-Ποταμιάνου, Μ., 
Βυζαντινές Τοιχογραφίες,
Ελληνική Τέχνη, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1995.

Είναι λοιπόν, το πληρέστερο σωζόμενο τοιχογραφικό εκκλησιαστικό πρόγραμμα της περιόδου, με εικονογραφικές ιδιοτυπίες που δεν συναντώνται σε κανένα σήμερα, άλλο γνωστό μνημείο. 

Η μοναδική διπλή παράσταση του Χριστού στον τρούλο, ως αφ' ενός νέου με λίγα γένια και αφ' ετέρου ως ώριμου άνδρα με γενειάδα, ερμηνεύει πιθανότατα το δόγμα της διπλής, θείας και ανθρώπινης, φύσης του θεανθρώπου.

Οι δύο πρώτες στρώσεις του τοιχογραφικού διακόσμου, έχουν αποτειχηθεί και έχουν μεταφερθεί σε μουσεία όπου και εκτίθενται ενώ οι τοιχογραφίες που βλέπει σήμερα ο επισκέπτης, είναι οι παλαιότερες και αυτές που αποκαλύφθηκαν κατά την τρίτη στρώση. 

Στο εσωτερικό, σώζονται σήμερα αλλεπάλληλα στρώματα τοιχογραφιών, το νεότερο των οποίων χρονολογείται στο 14ο αιώνα και κάλυπταν το αρχικό στρώμα των τοιχογραφιών του μνημείου τον 7ο αιώνα. 

Στη κόγχη της αψίδας του ιερού παριστάνεται η Ανάληψη, όπου έξι άγγελοι, αντί για τέσσερις όπως συνήθως, ανακρατούν τη δόξα του Χριστού ενώ από τις σωζόμενες αφιερωματικές επιγραφές μαθαίνουμε ότι η ζωγράφιση των "ιερών εικόνων" έγινε με τη χορηγία πολλών χριστιανών. 

Άποψη των τοιχογραφιών
πηγή

Άποψη των τοιχογραφιών
πηγή

Η Παναγία Δροσιανή της Νάξου.
Είναι άγνωστο αν αυτή η εικόνα είναι η 
αυθεντική ή κάποιο αντίγραφό της.
πηγή

Το νεώτερο τμήμα της Δροσιανής χωρίζεται σε δύο τμήματα και μπροστά από την εικόνα της Παναγίας υπάρχει στο πάτωμα μια τεράστια κυκλική πλάκα από μάρμαρο, που οι θρύλοι έλεγαν πως κάτω από την πλάκα αυτήν υπάρχει μεγάλος θησαυρός που κανείς όμως δεν πήγαινε να την ανασηκώσει γιατί θα τον μαρμάρωνε η εικόνα της Παναγίας. 

Την δεκαετία του 1970 ένα πρωί βρέθηκε η πλάκα σκαμμένη, βγαλμένη και κανείς ποτέ δεν έμαθε αν έκρυβε κάτι από κάτω, όμως και η εικόνα της Παναγίας εκλάπη και είναι άγνωστο αν η υπάρχουσα είναι η αυθεντική ή κάποιο αντίγραφό της.

Η Παναγία η Δροσιανή λειτουργεί υπό την επίβλεψη της  2ης Εφορείας Βυζαντινών αρχαιοτήτων, είναι ένα παγκόσμιου ενδιαφέροντος μνημείο και δέχεται ετησίως χιλιάδες επισκέπτες.

Είναι επισκέψιμη όλες τις ημέρες του χρόνου, ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει η επίσκεψη την Μεγάλη Παρασκευή καθώς υπάρχει το «έθιμο των αρτιδίων», που οι ρίζες του κρατούν στην εποχή του Βυζαντίου και σύμφωνα με αυτό οι γυναίκες των γύρω χωριών ετοιμάζουν και προσφέρουν στους προσκυνητές αρτίδια, δίπλες, πρόσφορα, ξηρούς καρπούς, ντόπια ρακί και άλλα τοπικά καλούδια μετά την Ιερά Αποκαθήλωση στον προαύλιο χώρο.

Τηλέφωνο: (+30) 22850 31003